بارداري و زايمان چندقلو از آغاز مورد توجه انسان‌ها بوده است و هنوز پس از قرن‌ها تحقيق، اين قبيل بارداري همچنان پرخطر است و نكات مبهمي در مورد آن وجود دارد. اين قضيه در مورد دوقلوهاي به‌هم‌چسبيده جدي‌تر است. آنان چنان همواره شگفت‌انگيز بوده‌اند كه برخي اقوام وجودشان را معجزه تلقي مي‌كردند. ولي امروزه چگونگي به‌وجود آمدن انواع مختلف دوقلوها و چندقلوها شناخته شده و وجود آنها در جوامع كاملا ً پذيرفته شده است.در ????، يك كشاورز به نام كريلو به نزد امپراتور روسيه فراخوانده شد. او دو بار ازدواج كرده بود. همسر اولش چهار بار چهارقلو، هفت بار سه‌قلو و دو بار دوقلو به دنيا آورده بود (يعني در مجموع ?? فرزند). همسر دومش هم ?? فرزند زاييده بود شامل شش دوقلو و يك سه‌قلو. جالب اينكه همة ?? فرزندش در زمان معرفي وي به امپراتور روسيه هنوز زنده بودند!
دوقلوهاي همسان، نيمه‌همسان و غيرهمسان
به‌طوركلي، در هر زايمان، احتمال دوقلوزايي يك درصد است و دو درصد از كل نوزادان هر جمعيت دوقلو هستند.هر ماه، در چرخة طبيعي جنسي زنانه، تنها يك تخمك از تخمدان زن آزاد مي‌شود. يعني معمولا ً در هر بارداري يك جنين وجود دارد. اما گاه به علت نامعلومي در يك ماه دو تخمك از تخمدان زن آزاد مي‌شود كه هر يك به‌طور مستقل با يك اسپرم جداگانه بارور مي‌شود. گاه نيز سلول تخم حاصل از تركيب سلول جنسي زن (تخمك) و سلول جنسي مرد (اسپرم)، در مراحل ابتدايي تشكيل، به دو سلول تخم تبديل مي‌شود كه هركدام از اين سلول‌ها يك جنين مستقل را به‌وجود مي‌آورد. در حالت اول، دوقلو را دوتخمي ـ دي‌زيگوت ـ يا غيرهمسان مي‌ناميم. بنابراين، دوقلوهاي دوتخمي حاصل لقاح ? تخمك و ? اسپرم هستند. اين دوقلوها ممكن است همجنس يا غيرهمجنس باشند. آنها شباهت دو خواهر يا برادر معمولي را دارند، با اين تفاوت كه در يك زمان به دنيا مي‌آيند.
در حالت دوم كه يك تخمك با يك اسپرم بارور مي‌شود، دوقلوي حاصل از اين لقاح را يك‌تخمي ـ مونوزيگوت ـ يا همسان مي‌ناميم. اين نوع دوقلوها هميشه همجنس‌اند، اما ممكن است براساس زمان تقسيم، رشد متفاوتي داشته باشند.دوقلوهاي تك‌تخمي خصوصيات جسمي يكسان و ويژگي‌هاي ژنتيكي همانند دارند. رنگ پوست، مو، چشم و ساختار بدن آنها مشابه است و گروه‌هاي خوني يكساني دارند. آنها اغلب تصاوير آينه‌اي يكديگرند. مثلا ً يكي چپ‌دست و ديگري راست‌دست است، اما اثر انگشتشان متفاوت است. در جمعيت عمومي، تعداد دوقلوهاي دوتخمي بيشتر از دوقلوهاي تك‌تخمي است. در حدود ?? درصد از دوقلوهاي جهان تك‌تخمي و حدود ?? درصد دوتخمي‌اند.اما حالت سومي هم وجود دارد. اگر تخمك مادر قبل از لقاح دونيم شود و هر نيمه با يك اسپرم مستقل بارور شود، دوقلوي حاصل را نيمه‌همسان مي‌ناميم.
احتمال دوقلوزايي در زنان
وقوع دوقلويي تك‌تخمي تصادفي است و چندان تحت تأثير عوامل مختلف قرار نمي‌گيرد. اين اتفاق تقريباً در ? تا ? مورد از هر ???? تولد در سراسر جهان رخ مي‌دهد. اما ميزان شيوع تولد دوقلوهاي دوتخمي در سراسر جهان متفاوت است و عوامل متعددي در وقوع آن مؤثرند. وراثت يك عامل مهم است. اگر بستگان درجة اول مادر دوقلو داشته باشند، احتمال بارداري دوقلويي در او افزايش پيدا مي‌كند. احتمال دوقلوزايي در بارداري بعدي مادري كه قبلا ً دوقلوي دوتخمي به دنيا آورده، دو برابر است. اما سابقة فاميلي پدر هيچ اثر ارثي در دوقلوزايي ندارد يا احتمال تأثيرگذاري آن مختصر است.نژاد مادر عامل ديگري است كه در احتمال دوقلوزايي تأثير مي‌گذارد. شيوع تولد دوقلوهاي تك‌تخمي متأثر از نژاد نيست؛ ولي ? تا ?? مورد از هر ? هزار تولد در سفيدپوستان، ?? تا ?? مورد از هر هزار تولد در افريقايي‌ها، و ? مورد از هر هزار تولد در آسيايي‌ها دوقلوي دوتخمي‌اند. ايالات متحدة امريكا از جملة كشورهايي است كه بالاترين ميزان تولد چندقلويي را دارد، يعني يك مورد در هر ?? بارداري، و ژاپن كمترين ميزان را با احتمال يك مورد در هر ??? تولد.زنان سياه‌پوست قوم ياروبا (Yoruba) در غرب كشور نيجريه، با احتمال يك مورد در هر ?? تولد، ركورددار دوقلو و چندقلوزايي در جهان هستند.سن مادر و قد و وزن او هم در ميزان دوقلوزايي تأثير دارد. بيشترين ميزان تولد دوقلوهاي دوتخمي در زنان بالاي ?? سال و زنان چاق و قدبلند رخ مي‌دهد.استفاده از برخي داروها در مرحلة پيش از تخمك‌گذاري در چرخة ماهيانة زن هم شيوع تولد دوقلوهاي دوتخمي را افزايش مي‌دهد. اين داروها شامل مخدرها و داروهاي القا‌كنندة تخمك‌گذاري، كه براي درمان نازايي زنان تجويز مي‌شوند، هستند.
همچنين در زنانِ با گروه‌هاي خوني A و O، به‌دلايل نامشخصي، شيوع دوقلوزايي نسبت به جمعيت عمومي بيشتر استجالب آنكه در زناني كه در اواخر دورة تخمك‌گذاري باردار مي‌شوند، احتمال بارداري چندقلو بيشتر است كه شايد به علت رسيده بودن بيش از حد تخمك‌ها باشد.
تحقيقات اخير نشان داده‌اند كه نطفة اكثر دوقلوهاي دوتخمي در ماه ژوئيه (تير و مرداد) تشكيل مي‌شود، و ماه ژانويه (دي و بهمن) كمترين باروري‌هاي دوقلويي را دارد. دانشمندان معتقدند كه طولاني‌تر بودن روز در ماه ژوئيه ممكن است عامل ترشح بيشتر هورمون تحريك‌كنندة فوليكول (FSH) و در نتيجه بالا رفتن احتمال دوقلوزايي در زنان باشد.
اما عامل اصلي افزايش احتمال بارداري دوقلويي و چندقلويي استفاده از روش‌هاي درمان ناباروري است. روش‌هاي كمك به باروري (ART)، مانند لقاح آزمايشگاهي، باعث افزايش ميزان تولد چندقلوها مي‌شوند. در لقاح آزمايشگاهي، هرچه تعداد جنين‌هاي انتقال‌داده‌شده به رحم افزايش يابد، احتمال بارداري چندقلويي هم افزايش مي‌يابد.بارداري دوقلويي
بارداري دوقلويي را مي‌توان با روش‌هاي باليني، بيوشيميايي و بيوفيزيكي تشخيص داد. در معاينه، ارتفاع جسم رحم از ميزان مورد انتظار براي بارداري تك‌قلويي در همان سن بيشتر است؛ در نتيجه، شكم بزرگ‌تر از حد معمول آن سن جنيني مي‌شود. در ادامة بارداري، ممكن است دو جنين قابل لمس باشند و دو سرعت ضربان قلب مختلف شنيده شود. اگر تنها به روش‌هاي باليني فوق اكتفا شود، تقريباً يك‌سوم بارداري‌هاي دوقلويي تشخيص داده نمي‌شود و در زمان زايمان كشف مي‌شود. بنابراين، از آزمون‌هاي بيوفيزيكي و بيوشيميايي كمك گرفته مي‌شود. سونوگرافي قادر به نشان دادن بارداري دوقلويي، وضعيت جفت و پرده‌هاي جنيني و نيز تعيين جنسيت جنين‌هاست. اما خطاهاي تشخيصي در اين روش، در مواردي كه بيش از دو جنين وجود داشته باشد، بسيار شايع است.تغييرات فيزيولوژيكي در زنانِ با بارداري دوقلويي شكل تشديدشدة تغييرات بارداري‌هاي تك‌قلويي است. ميزان متوسط افزايش وزن در زنِ با اندازة بدني طبيعي كه دوقلو باردار است ?/?? تا ?/?? كيلوگرم است.
به‌طوركلي، در زنانِ با بارداري دوقلويي، هشت مشكل طبي شيوع بيشتري دارد:
* زايمان زودرس: مدت زمان بارداري تك‌قلويي ?? تا ?? هفته از زمان شروع آخرين دورة قاعدگي است. تحقيقات نشان داده‌اند كه بروز زايمان زودرس در بارداري‌هاي دوقلويي سه تا هفت برابر بارداري‌هاي تك‌قلويي است. متوسط طول مدت بارداري براي دوقلو ?? هفته، براي سه‌قلو ?? هفته و براي چهارقلو ?? هفته است. زايمان زودرس احتمال مرگ‌ومير جنين يا نوزاد را قبل، حين و بعد تولد افزايش مي‌دهد.
* پرفشاري خون: احتمال ابتلا به پرفشاري خون در بارداري دوقلويي دو تا چهار برابر افزايش مي‌يابد.
* جداشدگي جفت: جفت به ديوارة رحم متصل مي‌شود و جنين از طريق بند ناف با آن ارتباط دارد. جفت خون، اكسيژن و غذا براي جنين تهيه مي‌كند. ممكن است در بارداري چندقلويي، عملكرد جفت غيرطبيعي باشد يا عملكردش را زودتر از موقع از دست بدهد. اگر جفت نتواند اكسيژن يا غذاي كافي براي جنين فراهم كند، جنين رشد مناسبي نخواهد داشت. ميزان متوسط وزنِ هنگام تولد براي تك‌قلوها ???? گرم، براي دوقلوها ???? گرم، براي سه‌قلوها ???? گرم و براي چهارقلوها ???? گرم است.
* كم‌خوني: لزوم افزايش حجم خون مادر، همراه با افزايش نياز جنين به آهن، باعث بالا رفتن احتمال بروز كم‌خوني در بارداري دوقلويي مي‌شود. اين مادران، براي پيشگيري از كم‌خوني، بايد در طول بارداري مكمل‌هاي آهن و اسيد فوليك مصرف كنند.
* افزايش مايع آمنيوتيك: اين عارضه در ? تا ? درصد از بارداري‌هاي دوقلويي اتفاق مي‌افتد.
* عفونت ادراري: خطر ابتلا به عفونت‌هاي دستگاه ادراري در زنان با بارداري چندقلويي چهار برابر افزايش مي‌يابد.
* خونريزي پس از زايمان: حدود ?? درصد از زناني كه دوقلو به دنيا مي‌آورند، در دورة پس از زايمان، دچار نارسايي انقباضي رحم مي‌شوند. از آنجا كه خونريزي پس از زايمان با انقباضات عضلات رحم مهار مي‌شود، اين نارسايي موجب خونريزي شديد پس از زايمان مي‌شود.
* سزارين: زايمان طبيعي دوقلوها ممكن است و در بعضي موارد نيز به‌راحتي انجام مي‌شود. اما از آنجا كه در بارداري‌هاي دوقلويي و چندقلويي، احتمال قرار گرفتن جنين‌ها در وضعيت‌هاي غيرطبيعي زياد است، نياز به عمل جراحي سزارين براي به دنيا آوردن اين نوزادان بيشتر است. اكثر سه‌قلوها با عمل سزارين متولد مي‌شوند.
عوارض جنيني و نوزادي در بارداري دوقلويي
در بارداري دوقلويي، احتمال وقوع برخي از عوارض نوزادي افزايش مي‌يابد. همة اين عوارض باعث افزايش خطر مرگ‌ومير نوزادان مي‌شوند:
* نارس بودن نوزاد: در حدود ?? درصد از دوقلوها نارس متولد مي‌شوند. زايمان زودرس مهم‌ترين عامل افزايش مرگ‌ومير نوزادان دوقلوست.
* ناهنجاري‌هاي مادرزادي: بروز ناهنجاري‌هاي مادرزادي در دوقلوها دو تا سه برابر تك‌قلوهاست.
* ناهماهنگي رشد: ناهماهنگي رشد در دوقلوها به صورت اختلاف قابل ملاحظة وزن دو نوزاد تعريف مي‌شود و در حدود ?? تا ?? درصد موارد دوقلوزايي را شامل مي‌شود. ناهماهنگي رشد جنين‌ها ممكن است به علت اختلاف سطح جفتي مختص هريك از دو قل باشد. در نتيجه، بچة داراي جفت كوچك‌تر دچار عقب‌ماندگي رشد مي‌شود. علت ديگر، انتقال خون از جنين به جنين است.
* قل فناشده: اين عارضه به مشاهدة دو قل در سونوگرافي اوايل بارداري (معمولا ً سه‌ماهة اول) و تولد تنها يك قل گفته مي‌شود. تقريباً نيمي از كل بارداري‌هاي دوقلويي داراي قل فناشده هستند. در اين عارضه، خطر واضحي مادر يا قل باقي‌مانده را تهديد نمي‌كند.
* تأخير در زايمان قل دوم: فاصلة طولاني بين زايمان دو نوزاد در برخي از موارد دوقلوزايي گزارش شده است. ممكن است زايمان اول زودتر از زماني كه نوزاد قابليت حيات را پيدا كرده باشد رخ دهد. تأخير در حد ?? تا ??? روز نيز گزارش شده كه گاه بيشتر از زماني است كه براي رسيدن قل دوم به‌حد قابليت حيات لازم است.
دوقلوهاي قفل‌شده، بارداري مركب، مول (بچه‌خوره) و بارداري دوقلويي تك‌آمنيوني از ديگر عوارض احتمالي بارداري دوقلويي هستند كه جان نوزادان و گاه مادر را تهديد مي‌كنند.
دوقلوهاي به‌هم‌چسبيده
دوقلوهاي به‌هم‌چسبيده همسان‌اند، يعني از يك تخمك لقاح‌يافته با يك اسپرم به‌وجود آمده‌اند و هميشه همجنس هستند. شيوع اين وضعيت در دخترها به نسبت ? به ? بيشتر از پسرهاست و به ميزان يك مورد در هر ?? هزار تولد اتفاق مي‌افتد. اما فقط يك مورد در هر ??? هزار تولد زنده دوقلوهاي به‌هم‌چسبيده هستند. دوقلوهاي به‌هم‌چسبيده را براساس محل اتصال آنها به هم طبقه‌بندي مي‌كنند. شايع‌ترين اتصال دوقلوهاي به‌هم‌چسبيده از ناحية قفسة سينه است.
ويژگي‌هاي دوقلوها
رابطة دوقلوها با رابطة برادرها و خواهرهاي تك‌قلو بسيار متفاوت است. دوقلوها دوران جنيني را در كنار يكديگر به‌سر برده‌اند، اغلب با هم و در شرايط يكسان متولد شده‌اند و در يك محيط بزرگ مي‌شوند. بنابراين، در مقايسه با ساير خواهرها و برادرها، به هم وابسته‌ترند و احساس نزديكي بيشتري مي‌كنند. گاه اين احساس وابستگي ميان دوقلوها تا پايان عمر ادامه مي‌يابد.ضريب هوشي دوقلوي همسان به‌ندرت بيشتر از ? واحد با هم تفاوت دارد، درحالي‌كه هوش دوقلوي غيرهمسان مي‌تواند مانند هر خواهر و برادر ديگري با هم متفاوت باشد. در نتيجه، دوقلوهاي همسان درك و برخورد تقريباً مشابهي نسبت به مسائل اطراف خود دارند. آنها مفهوم همكاري و سهيم شدن را زودتر از خواهرها و برادرهاي تك قل ياد مي‌گيرند و در فعاليت‌هاي گروهي موفق‌ترند. هرچند ممكن است در غياب قل ديگر، بسيار خجالتي و ناموفق در روابط اجتماعي عمل كنند.
بانك اطلاعاتي دوقلوها
با گسترش علم ژنتيك و پزشكي مولكولي، اهميت مطالعة دوقلوها روز‌به‌روز بيشتر احساس مي‌شود. همان‌طور كه مي‌دانيم، در بروز هر صفت فردي يا ابتلا به هر بيماري، دو عامل ژنتيك و محيط مؤثر قلمداد مي‌شوند. براي بررسي اثر عوامل محيطي در بروز صفت يا بيماري، دوقلوها، بخصوص دوقلوهاي تك‌تخمي، مناسب هستند زيرا از نظر ژنتيكي ويژگي‌هاي كاملا ً يكساني دارند.همچنين با تكميل شدن طرح تهية ژنوم انساني در سال ????، تحقيق و تفحص در مورد ?? الي ?? هزار ژن انسان و زمان و نحوة بروز هركدام از آنها جدي‌تر شد. براي رسيدن به اين هدف، دوقلوها و چندقلوها در دنيا مورد توجه محققان قرار گرفتند.از حدود ?? سال قبل، بانك‌هاي اطلاعاتي دوقلوها با اهداف تحقيقاتي در سراسر جهان تشكيل شدند. كشورهاي پيشرفته در اين زمينه پيشرو هستند. بانك اطلاعاتي دوقلوهاي كشور سوئد در حدود ?? هزار دوقلو را زير پوشش دارد و مطالعات مستمر و گسترده‌اي در مورد دوقلوها انجام مي‌دهد. بانك اطلاعاتي دوقلوهاي كشور استراليا نيز در حدود ?? هزار عضو دارد و با بررسي مداوم دوقلوها و انجام طرح‌هاي تحقيقاتي، اطلاعات ارزنده‌اي به‌دست آورده است. كشورهاي در حال توسعه هم با تأخير نه‌چندان زياد شروع به تشكيل بانك‌هاي اطلاعاتي دوقلوها كرده‌اند. كشور در حال توسعة بنگلادش درحال‌حاضر داراي چنين بانكي است و تحقيقات خود را در مورد اين عجايب خلقت آغاز كرده است.اما تشكيل بانك اطلاعاتي دوقلوهاي ايراني به‌تازگي مورد توجه مراكز علمي و پژوهشي كشور واقع شده است.نخستين بار در كشور، به همت پژوهشكدة ابن‌سيناي جهاد دانشگاهي و با كمك سازمان بهداشت جهاني، اولين بانك اطلاعاتي دوقلوها و چندقلوهاي ايران طراحي و راه‌اندازي شده است. اين پژوهشكده از محققان و پژوهشگران دعوت كرده است كه طبق ضوابط، براي شركت در اين پژوهش اقدام كنند.ذكر اين نكته لازم است كه اطلاعات افراد ثبت‌نام‌شده در اين بانك اطلاعاتي در اختيار ساير اشخاص قرار نخواهد گرفت و ارائة اين اطلاعات منوط به كسب رضايت آگاهانه از افراد است.
.........................
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر